دکتر محمد حسن نیا

بررسی پتانسیل های اقتصادی بنادر و جزایر ایرانی خلیج فارس، بدون شناخت تاریخ این جوامع در بستر زمان، ترکیب جمعیتی و موقعیت جغرافی آن ها تا حدودی سهل به نظر نمی رسد. نزدیکی به دریا و وجود معادن خاک سرخ در بسیاری از این جزایر و بنادر در کنار صیادی و ماهیگیری پتانسیل اقتصادی خاصی به این مناطق خلیج فارس داده است. بر همین اساس در این نوشتار به بررسی یکی از بنادر تاریخی خلیج فارس به نام بندر "چیروئیه" که در مجاورت جزیره هندورابی قرار دارد، پرداخته می شود تا بیشتر به اهمیت این بندر پی برده شود.

بندر "چيروئيه "از توابع دهستان مقام، بخش شيبكوه، شهرستان بندر لنگه استان هرمزگان است و از لحاظ مختصات جغرافيايي بين 44˚53 طول جغرافيايي و 43‌˚26 عرض جغرافيايي قرار دارد..(سازمان جغرافیایی، نیروهای مسلح،ص11) ارتفاع متوسط آن از سطح دريا 50 متر است و در 138 كيلومتري غرب مركز بخش چارك واقع شده است. محدوده چيروييه از شمال به مرباغ، از جنوب به خليج فارس، از مغرب به ارمكي و از سمت مشرق به كلات محدود مي‌گردد.(همان،ص11 و 112)در مورد وجه تسمیه چیرویه در منابع اطلاعاتی وجود ندارد. در کتاب تاریخ جهانگیریه و بستک مولف آن عنوان می کند که چیرویه در اصل از شیرویه گرفته شده است.(بنی عباسیان بستکی، 1339، 61) و در منابع عصر ناصری از آن تحت عنوان، بندرچیرو نام برده شده است.(حسینی فسایی،ج2،ص1520)  آب و هواي آن ،ملايم، خيلي خشك، خنك تا خيلي گرم است. .(سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح،ص112) آب و هوای این بندر در برخی منابع گرمسیری و مرطوب و مالاریایی عنوان شده است. .(فرهنگ جغرافیایی ایران، ج7،ص 32) موقعيت طبيعي اين بندر ساحلي است، رودخانه دائمي و فصلي ندارد و منابع آب كشاورزي آن از باران و منابع آب آشاميدني آن از چاه‌هاي نيمه عميق و بركه مي باشد. از مشاغل عمده آبادي ماهيگيري، صيد مرواريد و كشاورزي است، محصول عمده كشاورزي آن غلات (گندم و جو) است، نوع كشت ديم است، محصولات عمده باغي اين بندر خرما مي‌باشد و در زمينه فعاليت‌هاي توليدي بندر چيروييه يك كارگاه بلوك‌زني دارد. .(سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح،ص112)جمعیت این بندر در سال 1330 ش، 749 نفر بوده است. .(فرهنگ جغرافیایی ایران، ج7،ص 32) بر اساس سرشماری سال 1385 بر حسب  سواد تا سطح آبادی 86 خانوار کل جمعیت آن 584 نفر است که از این تعداد  272 تن زن و 312 تن مرد هستند. جمعیت باسواد آن 388 نفر است که 190 تن مرد و 198 تن زن هستند کل جمعیت بی سواد آن 79 نفر که از این تعداد 31 مرد و 38 زن وجود دارند. (مرکز آمار ایران، 1385) زبان گفتاري مردم اين بندر، فارسي، عربي و لهجه بندري است. آثار تاريخي اين بندر عبارت است از قلعه بزرگي كه در روستا قرار دارد و مقر حاكم وقت بوده است.(سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص112) این قلعه در دوره محمد شاه قاجار 10 برج داشته است.(کازرونی،ص 106 )لوريمر در گزارش خود در مورد چيروييه مي‌آورد كه ساحل اين بندر شني و مسطح است. در آن زمان در آن بندر 5 كشتي بازرگاني موجود بوده است كه به عمان و برخي اوقات به بصره رفت‌وآمد مي‌كردند. مرواريد بسيار اندكي از آنجا صيد مي‌شود و 12 كشتي ماهيگري نيز به صيادي مشغول هستند، حاكم آنجا عبدالرسول عبيدلي است که یک حاکم محلی و رییس قبیله آنجا در اوایل سده 20 بوده و زیر نظر خوانین بستک کار می کرده است.(lorimer, 1908,355) ساكنان اوليه آنجا از بيخة ارمكي آمده‌اند که بیخه ارمکی در 30 مایلی چیرویه قرارداشت.(ibid)، حاكم چيرو سالانه 1600 تومان به حاكم بستك پرداخت مي‌كرده است.در دوره محمد شاه قاجار چیرویه بندری آباد بوده است که دارای 700 خانوار بوده است. وضع اقتصادی بندر خوب بوده است. این بندر از ابواب جمعی بیگلر بیگی بود و سه مسجد داشت و بیرون حصار مسجد به فاصله سیصد قدمی، باغات خرمای فراوان بود. درختان متنوعی چون جلغوزه، نارنج، انار، انگور و سپستان در این باغات وجود داشتند و به سبک دولاب و گاوچاه به آبیاری مزارع می پرداختند(کازرونی،ص106) فاصله آن بندر تا کوه یک فرسنگ و نیم می شد و تمامی اراضی چیروئیه قابل کشت و زراعت بود. در دوره محمدشاه قاجار، جزیره اندرابی یا هندورابی  که سه ربع فرسنگ تا بندر چیروئیه فاصله داشت، جزو قلمرو بندرچیروئیه بود. شیخ یوسف بن شیخ رمضان  در آن بندر حاکم بود. شیخ مذکور از هر نخل یک هزار دینارو از هر راس گاو و گوسفند نیم قرش و از هر الاغ یک قرش مالیات می گرفت. وضع مالی مردم این بندر خوب بود و در این زمان شیوخ این بندر از قبیله عبیدلی بوده اند.( همان،ص106) در ابتدای سده بیستم بندر چیروئیه دارای 400 تن جمعیت بازرگان و دریانورد بود که از آن بندر دام زنده، هیزم و نمک صادر می شد.(وادالا،ص134) در دوره احمد شاه قاجار  شیخ احمد عبیدلی ضابط بندر چیرویه بوده است و مالیات این بندر به حاکم فارس تسلیم می شد. در این دروه چیرویه 400 تن جمعیت داشت و واردات آن برنج، شکر، پارچه، و صادرات آن گندم، ماهی بوده است. در این دوره نیز ضابط و حاکم محلی چیروئیه مانند دوره محمد شاه قاجار بر جزیره هندو رابی حاکم بودند(وثوقی،ص94) در این دوره در هندورابی پنجاه خانوار و در بندر چیروئیه شصت خانوار می زیستند و شصت نفر تفنگچی در چیروئیه و هندورابی بودند که ماهی سی تا پنجاه قران حقوق می گرفتند. مالیات در این دو مکان هزار تومان بود. بیشتر تجارت بندرچیروئیه با بندرلنگه بود. برنج، شکر و پارچه به این بندر وارد می شد. معدن گچ در آن جا وجود داشت. حصیر بافی برای مصارف محلی صورت می گرفت. عایدات گمرک آن جا پنج تا ده تومان بود. و حقوق صاحب گمرک نیز دوازده تومان ثابت و شش تمان هم کمک خرج در ماه بود(همان،ص95 و 96) در سال 1305 شمسی چیرویه همچنان در اختیار عبیدلی ها بوده است که 18 کشتی بزرگ و 20 کشتی کوچک در اختیار داشتند.(ایرانشهر، 1304،ص 750-755) در دوره پهلوی دوم نیز نیز این بندر جزو بخش بندرلنگه و شهرستان ار بود و جمعیتی در حدود 749 نفر داشت.(دهخدا، ص311)امكانات اين روستا عبارت است از يك مدرسه ابتدايي، يك مدرسه راهنمايي (پايه اول)، خانه بهداشت، شركت تعاوني، خدمات صيادي، پاسگاه ساحلي، يك زمين فوتبال خاكي،  مسجد، خان بهداشت، دهیاری و شوراي اسلامي روستا (سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح،ص112) و در حل حاضر بندر صیادی چیروئیه با بیش از 47 فروندلنج و 20 فروندقایق صیادی بالغ برهشت هزارهشتصدتن ازصیدسالانه استان هرمزگان رابه خوداختصاص می دهد.موج شکنی با طول 160متر،5/9 هکتارمساحت حوضچه،عمق مفید3 مترو برخورداری ازدایک حفاظتی به طول هزارو 350 مترراازمشخصات مهم این بندرصیادی است. این که در۱۵۰کیلومتری غرب بندرلنگه و جزء بخش محروم شیبکوه و نزدیکترین بندر به جزیره هندورابی می باشد. در آینده می تواند به جهت نزدیکی به جزیره هندورابی از مناطق گردشگر پذیر ایران باشد. در گذشته مانند بندر کلات و غیره دارای گمرک بود، که در حال حاضر فاقد گمرک است. لنج های
صیادی که قبلا از آنها  در این بندر استفاده می شد همگی چوبی بودند و هزینه نگهداری وتعمیرات آنها بسیار برای ناخدا(صاحب لنج) گران تمام می شد. امروزه از لنج های صیادی از جنس فایبر گلاس هم استفاده می کنند. بندر چیروئیه کنونی دارای سه نفر شورا و دهیار است که طرح بهسازی روستا را مجدانه پیگیری نمودند. بنظر می رسد با توجه به توریستی شدن جزیره هندورابی ، بندر چیروئیه نیز با در نظر گرفتن سواحل زیبای آن در آینده نزدیک مکانی برای جذب گردشگر بیشتر در خلیج فارس باشد.

منابع:

- بني عباسيان بستكي، محمداعظم، تاریخ جهانگیریه، به كوشش عباس انجم ‌روز، 1339.

- حسینی فسایی، حاج میرزا حسن، فارسنامه ناصری، تصحیح و تحشیه دکتر منصور رستگار فسایی، تهران: امیر کبیر، 1367.

- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، زیر نظر دکتر محمد معین، تهران: دانشگاه تهران، 1345

- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی آبادی های استان هرمزگان، شهرستان بندرلنگه، تهران: سازمان جغرافیایی نیرهای مسلح،1383.

- فرهنگ جغرافیایی ایران،ج7، استان فارس، تهران، دایره جغرافیایی ارتش، 1330.

- کازرونی، محمد ابراهیم. تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس، با تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده، تهران: انتشارات موسسه فرهنگی جهانگیری، 1367.

- مجله ایرانشهر، 1304ش-1344ق،1925م، ش:12،صص747-765.

- وادالا،ر.خلیج فارس در عصر استعمار، ترجمه شفیع جوادی، تهران، سحاب،2536.

- وثوقی، محمد باقر، تحولات سیاسی صفحات جنوبی ایران، تهران، نشر وزارت امور خارجه،1381.

- Lorimer, J. G. Gazetter of the Persian Gulf, Oman and Centeral Arabia, vol. I, Part IIB, GEOGRAPHICAL AND STATSTICA, vol.III, calcuta,1908.